زیبایی شناسی آثار منظوم سغدی، پارسی و پارتی در دور? میانه

آثار منظوم دور? میانه در ایران که عمدتأ به زبان های فارسی میانه و پارتی باقی مانده اند، به دو دست? اشعار جامع? زردشتی و سرودهای مانوی تقسیم می شوند. برخی از مهم ترین آثار جامع? زردشتی، چون یادگار زریران و درخت آسوری میراث سنت شفاهی دور? اشکانی است، و برخی چون اندرزنامه های منظوم به ادبیات توده تعلق دارد، و اشعار اندکی نیز دارای ماهیت دینی هستنند. سرودهای مانوی نیز دو دسته اند، سرودهای ستایشی که به شیو? یشت ها سروده شده، و دست? دوم سرودهای عرفانی که مضمون آنها جدایی روح انسان از اصل خود است. اشعار مانوی به زبان های فارسی میانه و پارتی سروده شده اند و ترجمه هایی پراکنده نیز از این اشعار به زبان سُغدی در دست است. در این رساله، اشعار فارسی میانه، پارتی و ترجمه های موجود سُغدی آنها، اعم از زردشتی و مانوی از لحاظ زیباشناختی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. در بخش اشعار جامع? زردشتی به اندرزنامه های منظوم، یادگار زریران و درخت آسوری پرداخته و بقی? اشعار معرفی شده اند؛ و در بخش سرودهای مانوی، بلاغت اشعار مانویان به زبان های فارسی میانه، پارتی و سغدی مورد تحلیل قرار گرفته است. بررسی صورت گرفته نشان می دهد که اشعار زردشتی و مانوی علی رغم مشترکات در مواردی چون وزن و قافیه، در استفاده از جلوه های بلاغی با یکدیگر تفاوت دارند، این تفاوت یا به دلیل نوع ادبی آن ها (حماسی، تعلیمی یا غنایی) پدید آمده، یا به سبب مضمون و درون مای? متفاوت دو گروه اشعار بوده و یا از نفوذ عناصر بیگانه در شعر مانوی ناشی شده است. این عوامل موجب شده که در اشعار مانوی توجه بیشتری به عناصر حوز? بیان و بدیع چون تشبیه، استعاره، تمثیل و موسیقی های لفظی و معنوی کلام شده است، در حالی که در اشعار جامع? زردشتی قدرت تنظیم، وصف و اغراق چشمگیرتر، عاطفه قوی تر و پیوند با اجتماع بیشتر است. شعر دور? میانه به منزل? حلق? اتصال بین شعر باستان و شعر فارسی، از یک سو ادامه دهند? سنت های اشعار باستانی چون گاهان و یشت هاست، از سوی دیگر نمودار پیشین? بسیاری از گرایش های ایرانی به عناصر زیبایی آفرین در شعر است.